Μήπως υπάρχει στη ζωή σας κάποιο άτομο, που με τις πράξεις του και λόγια του, σας κάνει να πιστεύετε, ότι μάλλον έχετε αρχίσει να χάνεται το μυαλό σας; Αν η απάντηση είναι -ναι- τότε είστε θύμα του “gaslighting”.
Το Gaslighting είναι μια μορφή ψυχολογικής χειραγώγησης στην οποία ο θύτης, προσπαθεί να σπείρει σύγχυση και αμφιβολία στο μυαλό του θύματός του. Οι άνθρωποι αυτοί, επιδιώκουν να αποκτήσουν δύναμη και έλεγχο πάνω στο άλλα άτομα, διαστρεβλώνοντας την πραγματικότητα και αναγκάζοντάς τους να αμφισβητήσουν τη δική τους κρίση, μνήμη, λογική και διαίσθηση. Χρησιμοποιώντας συνεχή άρνηση, παραπλάνηση, αντιφάσεις και ψέματα, ο θύτης προσπαθεί να αποσταθεροποιήσει το θύμα και να απαξιώσει τις πεποιθήσεις του.
Η προέλευση του όρου
Ο όρος οφείλει την ονομασία του στο θεατρικό έργο του 1938 με τίτλο “Gaslight” του Πάτρικ Χάμιλτον και στις αντίστοιχες κινηματογραφικές μεταφορές του μυθιστορήματος από τον Hitchcock το 1940 και το 1944.
Ο όρος φαίνεται να χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά γύρω στο 1960, σε ένα βιβλίο με τίτλο “Culture and Personality”. Στη συνέχεια καθιερώθηκε, με πολλούς ειδικούς ψυχικής υγείας, να τον χρησιμοποιούν για να αναφερθούν στη συγκεκριμένη μέθοδο ψυχολογικής χειραγώγησης.
Η υπόθεση της ταινίας και πως συνδέεται με την σημασία της λέξης
Η υπόθεση βασίζεται στις προσπάθειες ενός άνδρα να πείσει τη σύζυγό του και τον στενό κύκλο τους, πως είναι τρελή, προκειμένου να της αποσπάσει σημαντικά περιουσιακά της στοιχεία -ενώ ταυτόχρονα την κάνει να αμφισβητήσει τη λογική της, αρνούμενος γεγονότα, πράξεις και λόγια που της είπε. Πιο συγκεκριμένα αναβοσβήνει το φωτισμό γκαζιού και όταν αυτή το παρατηρεί, προσπαθεί να την πείσει, ότι χάνει το μυαλό της, ότι έχει παραισθήσεις, ότι το φαντάστηκε. Σταδιακά η γυναίκα αρχίζει να αμφισβητεί τις δικές της μνήμες και αντιλήψεις.
Πότε μιλάμε για φαινόμενο gaslighting
Είναι σημαντικό να σημειωθεί, ότι για να μιλήσουμε για gaslighting, θα πρέπει να έχουμε ένα σταθερό, συστηματικό μοτίβο συμπεριφοράς. Όλοι μπορεί να έχουμε χρησιμοποιήσει εκφράσεις ή πράξεις, που να εμπίπτουν στο gaslighting και να μοιάζουν χειριστικές κάποια στιγμή. Ωστόσο, αυτό δε σημαίνει, ότι χειραγωγούμε συστηματικά τους ανθρώπους στη ζωή μας.
Σημάδια ότι είστε θύματα gaslighting σε μια σχέση
- Σας λένε ψέματα ή να αρνούνται να παραδεχτούν το ψέμα τους ακόμα και όταν τους δείχνετε αποδείξεις..
- Επιμένουν, ότι ένα γεγονός ή μια συμπεριφορά που έγινε μπροστά στα μάτια σας, δεν συνέβη ποτέ και ότι το θυμάστε λάθος
- Ελαχιστοποιούν τις προσβλητικές συμπεριφορές ή τα λόγια τους λέγοντας κάτι όπως, «Ήταν απλώς ένα αστείο» ή «Είσαι πολύ ευαίσθητος», «Μην γίνεσαι υπερβολικός/υπερευαίσθητος», «Όλα στο μυαλό σου είναι».
- Διαδίδουν φήμες και κουτσομπολιά για εσάς ή σας λένε ότι άλλοι σας κουτσομπολεύουν.
- Αλλάζουν θέμα ή αρνούνται να σας ακούσουν όταν τους επισημαίνετε κάποιο ψέμα τους.
- Σας λένε ότι αντιδράτε υπερβολικά όταν διαμαρτύρεστε.
- Μετατοπίζουν τις ευθύνες στις σχέσεις – λέγοντας «αν ενεργούσες διαφορετικά, δεν θα σου φερόμουν έτσι, οπότε είναι πραγματικά δικό σου λάθος».
- Προσπαθούν να εξομαλύνουν τα πράγματα με λόγια αγάπης που δεν ταιριάζουν με τις πράξεις τους.
- Διαστρεβλώνουν μια ιστορία για να ελαχιστοποιήσουν την καταχρηστική συμπεριφορά τους.
- Σας χωρίζουν από φίλους και συγγενείς, που μπορεί να αναγνωρίσουν τα συμπτώματά της καταχρηστικής τους συμπεριφοράς πάνω σας
- Με την πάροδο του χρόνου, αρχίζετε να πιστεύετε, ότι κάτι δεν πάει καλά με εσάς, γιατί σας το λέει ένας σημαντικός άνθρωπος στη ζωή σας.
Οποιοδήποτε από αυτά τα σημάδια σε μια σχέση, είναι λόγος για να ανησυχήσετε για πιθανές σοβαρές επιπτώσεις στην ψυχική σας υγεία.
Που μπορεί να εμφανιστεί το gaslighting;
Το gaslighting, λαμβάνει χώρα συνήθως σε καταχρηστικές σχέσεις και συνδέεται στενά και με άλλους τύπους συναισθηματικής και σωματικής κακοποίησης. Ενώ είναι πιο συνηθισμένο στις ρομαντικές σχέσεις, μπορεί επίσης να εμφανιστεί και σε οικογενειακές ή εργασιακές σχέσεις.
Τα περιστατικά ποικίλλουν, από την άρνηση του θύτη πως συνέβησαν ποτέ κάποια γεγονότα παρενόχλησης ή κατάχρησης, έως τη σκηνοθεσία αλλοπρόσαλλων γεγονότων από τον θύτη, έτσι ώστε να αποπροσανατολίσει την προσοχή των θυμάτων του.
Gaslighting στον εργασιακό χώρο
Είναι σημαντικό να αναγνωρίζουμε τα συμπτώματα της κακομεταχείρισης στο χώρο εργασίας και σε άλλα πλαίσια εκτός των ρομαντικών σχέσεων.
- Η μετατόπιση ευθυνών και άλλες ασφυκτικές συμπεριφορές μπορούν να λάβουν χώρα μεταξύ συναδέλφων ή μεταξύ προϊσταμένου και υπαλλήλου. Συνήθως ο δράστης ενεργεί με τρόπο που αναγκάζει το άλλο άτομο να αμφισβητεί την άποψή του για την κατάσταση, υπονομεύοντας την εμπιστοσύνη και την πίστη του στον εαυτό του.
- Κάποιος μπορεί να χρησιμοποιήσει το gaslighting ως τακτική για να αποφύγει ένα δικό του λάθος στη δουλειά ή για να λάβει άδικα τα εύσημα για μια καλή δουλειά, που έκανε κάποιος άλλος(το θύμα του gaslighting).
- Ένας άλλος συνηθισμένος τύπος gaslighting στο χώρο εργασίας, περιγράφει μια κατάσταση στην οποία ένας εργαζόμενος, που αναφέρει ανάρμοστη συμπεριφορά- όπως τοξικό περιβάλλον ή σεξουαλική παρενόχληση-οδηγείται στο να αισθάνεται ότι αντιδρά υπερβολικά, θυμάται λάθος ή παρερμηνεύει.
- Το gaslighting μπορεί επίσης να διαπραχθεί εναντίον περιθωριοποιημένων ή εξασθενημένων ομάδων στο χώρο εργασίας. Οι γυναίκες γενικά είναι συχνά θύματα του gaslighting στο χώρο εργασίας, ιδιαίτερα όταν αναφέρουν βία με βάση το φύλο.
Ο αντίκτυπος του gaslighting στην ψυχική υγεία
Το να σας λένε συνεχώς ότι κάνετε λάθος, ότι μπερδευτήκατε ή ακόμα ότι είστε «τρελός» μπορεί να έχει σημαντικές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία.
Το gaslighting από μόνο του, μπορεί να μην είναι ο μόνος παράγοντας που οδηγεί σε ψυχικές ασθένειες. Όμως οι ίδιοι παράγοντες, που αφήνουν ένα άτομο ευάλωτο στο gaslighting, μπορεί να έχουν ως αποτέλεσμα χαμηλότερη αυτοεκτίμηση, αβεβαιότητα για τη δική του πραγματικότητα, άγχος και τελικά κατάθλιψη.
Τα θύματα του gaslighting:
- Δυσκολεύονται να πάρουν ακόμα και απλές αποφάσεις
- Δικαιολογούν τη συμπεριφορά του συντρόφου σας στην οικογένεια ή τους φίλους σας
- Μειώνουν συνεχώς τον εαυτό τους
- Κατηγορούν τον εαυτό τους για τον τρόπο που τους συμπεριφέρεται ο άλλος
- Προσπαθούν να πείσουν τον εαυτό τους, ότι η συμπεριφορά του χειριστικού συντρόφου τους δεν είναι πραγματικά τόσο κακή
- Αμφισβήτηση τα ίδια τους τα συναισθήματα, τις κρίσεις και τις παρατηρήσεις τους
- Αμφισβητούν τη μνήμη και τη λογική τους
- Μένουν σιωπηλοί αντί να μιλούν για αυτό που σκέφτονται ή πιστεύουν
- Νιώθουν συνεχώς ότι απειλούνται
- Αρχίζουν να πιστεύουν αυτό που τους λέει «ο χειριστικός άλλος» για τον εαυτό τους, ότι για παράδειγμα, είναι «τρελοί» ή «ηλίθιοι»
- Νομίζουν, ότι δεν μπορούν να κάνουν τίποτα σωστά και νιώθουν διαρκή απογοήτευση
- Ξοδεύουν πολύ χρόνο ζητώντας συγγνώμη για τις πράξεις τους-χωρίς να υπάρχει λόγος
- Μαζί με την αμφισβήτηση της πραγματικότητας και των πεποιθήσεών τους, τα θύματα συχνά νιώθουν απομονωμένα και αδύναμα.
- Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν επίσης χαμηλή αυτοεκτίμηση, αποπροσανατολισμό, αυτοαμφιβολία και δυσκολίες στο σχολείο, στην εργασία ή σε κοινωνικές καταστάσεις.
Ως αποτέλεσμα, οι άνθρωποι που βιώνουν gaslighting, διατρέχουν υψηλό κίνδυνο για άγχος, κατάθλιψη, ακόμα και σκέψεις αυτοκτονίας. Επιπλέον, ακόμη και μετά την αποχώρησή τους από μια καταχρηστική – χειριστική σχέση, τα άτομα δυσκολεύονται να εμπιστευτούν τους άλλους αλλά και τον εαυτό τους. Ως εκ τούτου, μπορεί να εμπλέκονται σε συνεξαρτώμενες σχέσεις και να έχουν πρόβλημα να δημιουργήσουν αυθεντικές συνδέσεις.
Εάν αντιληφθείτε ότι είστε θύμα gaslighting:
- Μιλήστε σε άλλους για το τι συμβαίνει. Μην αφήνετε το «θύτη» να σας απομακρύνει από φίλους, οικογένεια ή συναδέλφους που νοιάζονται για εσάς και σέβονται την άποψή σας. Μοιραστείτε τι συμβαίνει με όσο το δυνατόν περισσότερα άτομα, ώστε να μπορούν να επικυρώσουν την εμπειρία σας.
- Εστιάστε στις πράξεις και όχι στα λόγια. Ένας χειριστικός άνθρωπος, μπορεί μερικές φορές να σας πει αυτό που θέλετε να ακούσετε για να σας κρατήσει στη σχέση. Αλλά τα λόγια του δεν έχουν νόημα αν δεν συμβαδίζουν με τις πράξεις του.
- Υπενθυμίστε στον εαυτό σας, ότι η καταχρηστική συμπεριφορά του άλλου δεν ήταν δικό σας λάθος – ήταν μέρος της προσπάθειας του άλλου, να σας ελέγξει και να σας χειραγωγήσει. Δεν υπάρχει τίποτα που θα μπορούσατε ή θα έπρεπε να κάνετε διαφορετικά για να το αποφύγετε.
- Μην προσπαθήσετε να διαφωνήσετε με ένα χειριστικό άτομο. Το gaslighting δεν είναι μια ορθολογική συμπεριφορά και δεν θα ανταποκριθούν στη λογική ούτε θα παραδεχτούν το πραγματικό τους κίνητρο.
- Εάν ένας σύντροφος, φίλος ή συνάδελφος μετατρέψει μια συζήτηση σε ευκαιρία να σας προσβάλει ή να αμφισβητήσει τη λογική ή την ικανότητά σας, απομακρυνθείτε από τη συζήτηση – και τη σχέση, αν είναι δυνατόν.
- Εξασκηθείτε να εμπιστεύεστε ξανά τον εαυτό σας. Μόλις τερματίσετε μια τέτοια σχέση, μπορεί να χρειαστεί λίγος χρόνος και εξάσκηση για να αρχίσετε να εμπιστεύεστε ξανά το ένστικτό σας και τις αντιλήψεις σας.
- Αν χρειαστεί, ζητήστε τη βοήθεια κάποιου ειδικού. Η θεραπεία μπορεί να βοηθήσει τους ανθρώπους που έχουν υποστεί gaslighting, να θεραπεύσουν την αμφιβολία για τον εαυτό τους, τα προβλήματα αυτοεκτίμησης, την έλλειψη εμπιστοσύνης ή και την κατάθλιψη, που προκύπτουν από αυτήν την οδυνηρή εμπειρία μιας τέτοιας σχέσης.
Πηγή: www.newportinstitute.com
